Krijuesit nga Prishtina bashkojnë forcat për festivalin e kulturës dhe arteve të reja me tregime queer
“Më pëlqen shumë martesa si koncept, veçanërisht ajo shqiptare, tradicionale (…)” thotë një e re në një dokumentar të Ilir Hasanajt, të shfaqur në Festivalin tre-ditor Queer në Prishtinë. Megjithëse, “janë patriarkale [kështu që] është si një kënaqësi që ndjehesh në faj që e ndjen”
Nëse ka një gjë që e bën të qartë edicioni i parë i festivalit, është se askush nuk duhet të ndihet “fajtor” për faktin se i pëlqejnë dasmat. Në fillimin e ngjarjes në natën e 1 shtatorit, figurat e komunitetit LGBTQ+ në Kosovë përqafojnë traditën shqiptare. Një dorë rrah vazhdimisht defin – një def që prodhon tinguj të lartë – për të shoqëruar këngët popullore të dasmave që këngëtarja Qerkica ia kushton komunitetit queer. Duke vallëzuar dhe përcjellur ritmin, mbretëreshat drag Adelina Rose dhe Sultanesha Turkan, të veshura me dimija; një pëlhurë e bardhë, me fund në formë të rrumbullakët dhe jelek të qëndisur që vishen nga nuset.
Është një deklaratë e fuqishme, duke përdorur simbole të njohura të së kaluarës, të cilat shpesh shoqërohen me konservatorizmin që refuzon identitetet dhe shprehjet queer. Abuzimi dhe diskriminimi ndaj personave LGBTQ+ është i zakonshëm në Kosovë, ku shumica e ndjejnë të pamundur daljen hapur jo vetëm në publik, por edhe me familjen dhe miqtë. Me organizimin e festivalit Queer në Prishtinë, kolektivet queer Dylberizm dhe Hyjneshat, prezantojnë filma, diskutime dhe shfaqje artistike që tregojnë se në fakt, është plotësisht e mundur të jesh queer dhe të mishërosh kulturën dhe trashëgiminë tënde.
Ndjenjat kontradiktore ndaj traditës nuk janë befasuese, pasi sipas Lura Limanit, komuniteti LGBTQ+ nuk i është lejuar kurrë “të hyjë në kujtesën kolektive [të Kosovës]”. Në hulumtimin që ajo prezantoi në Bibliotekën Kombëtare, ajo tregon se si mediet e lajmeve i paraqesin herë pas here njerëzit transgjinorë dhe çështjet e tyre si një fenomen të ri. Meqë historitë e njerëzve transgjinorë fshihen në mënyrë rituale ose nuk regjistrohen kurrë, nuk ka histori apo njohuri se si është të jesh dhe të jetosh si person transgjinor në Kosovë.
Rrëfimet queer të paraqitura nga tre regjisorë kosovarë në festival janë një shtesë e një arkivi që sapo ka filluar të zhvillohet. Dy filmat hapës të së shtunës – “4 Pills at Night” nga Leart Rama dhe “I Love You More” nga Erblin Nushi – portretizojnë në mënyrë efektive një protagonist që digjet nga një mall i fortë, duke u përpjekur për dashurinë e tyre. Shprehja e braktisjes së plotë “dujëm, veç kjo ka rëndësi” dhe dëshira e pastër “Kam nevojë për përqafimin tënd” sjell në jetë urgjencën dhe verbërinë e romancës në adoleshencë, pavarësisht nëse është dashuri apo thjesht pasion.
“I Love You More” përdor imazhe klasike të romancës, me trëndafila që shfaqen në skena të shumta, një aludim për emrin drag të regjisorit “Adelina Rose” që kujton shkurret e luleve në qytetin e tyre të lindjes Pejë. Disa përfaqësime shkojnë në fëminoren dhe klishe: një djalë i ri puth një vizatim të simpatisë, dy të dashuruar spërkasin ujë me njëri-tjetrin, një gjyshe që thur. Një sfond i harlisur, fusha dhe kodra të zbrazëta pasqyron lulëzimin, dashurinë e pastër të personazheve, por gjithashtu tregon kufijtë e mjediseve rurale për sa i përket mendësisë dhe mundësive.
Filmi i Leart Ramës është padyshim më i rritur, i vendosur në sfondin portokalli e të mjegullt dhe dritat ngjyrë kaltër të një klubi nate që vezullojnë. Ne ndjekim një të ri të ndjeshëm ndërsa ai pengohet i trullosur mes vallëzimit si i fiksuar, bërtitjes mbi muzikë dhe konfrontimeve zemërthyese në dritën e bardhë vezulluese jashtë. Kjo ndërthuret me skena surreale të errësirës dhe mbytjes si një paraqitje e pakomplikuar dhe e përdorur shpesh e trazirave emocionale.
Në zgjedhjet e tyre të qarta dhe lehtësisht të kuptueshme kinematografike, regjisorët ndriçojnë histori të papara në Kosovë për një audiencë të gjerë. Ata tregojnë qartazi vështirësitë e LGTBQ+ në portretizimin e një romance të penguar nga një mjedis homofobik, por edhe aleancën e një prindi ose miku. Gjithsesi, personazhet ndihet edhe nga njerëz jo queer: pasiguria e “premtom se vetëm mu m’don ”, dhimbja e të dashuruarve të ndarë nga largësia, keqkuptimi midis brezave, humbja e miqve në turmë.
Nëse këta filma shihen vërtetë nga publiku i gjerë është një pyetje tjetër. Shfaqjet u zhvilluan në Kino Armata, një kinema e dedikuar për një vend alternativ dhe e preferuar edhe nga ambasadat për të shfaqur filma vendas dhe për të nxitur një temë progresive. Ndërsa “I Love You More” arriti në ekranin më të madh të Cineplexx, shfaqja e filmit u ndërpre për shkak të mungesës së vizitorëve.
Në Pejë dhe Prizren këtë verë, qytetarët protestuan kur festivalet e filmit Anibar dhe Dokufest u dhanë një platformë çështjeve queer dhe performuesëve. Përdoruesit e mediave sociale postuan gjuhë urrejtjeje, demonstrata u organizuan nga liderët fetarë në xhami dhe një mural me ylber ishte lyer me ngjyrë të zezë. Përderisa, Prishtina është shtëpia e disa hapësirave të hapura të sigurta për komunitetin queer, festivalit i duhet mbikëqyrje policore, me një dikutim të mbetur në gjysëm sepse ” policët duan të shkojnë në shtëpi”. Vetëm disa javë para festivalit, fjalët “Vritni gejët” u shkruan në mur të Universitetit të Prishtinës, të cilat u rishkruan “Puthni gejët”.
Megjithatë, festivalet e këtij viti tregojnë se komuniteti kulturor i Kosovës është “më krenar, më i zhurmshëm dhe më i guximshëm se kurrë më parë” duke i bërë njerëzit queer të dukshëm në “të gjitha rrugët dhe hapësirat”. Vit pas viti, artistët zbulojnë një shtresë tjetër të identitetit dhe përvojës së komunitetit LGBTQ+. Bozo Vreco, artisti qendror i filmit “Maldita, A love song to Sarajevo”, pohon se ata janë “gjithçka”: kombinimi i një fustani voluminoz prej tyli të zi me një mjekër, bashkimi i tingujve të Sarajevës dhe Barcelonës, interpretimi në sinagogë dhe mbi kalldrëm.
Kjo ekstravagancë bie në kontrast me amvisërinë në “As I was looking above, I could see myself underneath’’, e cila ndjek shtatë persona queer në Kosovë. Illir Hasanaj kap pjesë intime të përditshmërisë : pastrimi me fshisë, daljet në plazh, vendosja e një fotoje. Megjithatë, edhe në këto momente të zakonshme ka shtypje dhe rezistencë, si për shembull të duhet të gënjesh qiradhënësin për seksualitetin tënd dhe se si një prerje e thjeshtë e flokëve bëhet çliruese.
Mbi të gjitha, secila pjesë e festivalit përshkruan një dëshirë të vazhdueshme për të shprehur lirishëm dashurinë. T’i thuash mamit emrin e simpatisë, jo vetëm të kënaqesh me dasmat shqiptare, por ta kesh mundësinë edhe për të u martuar.
Ky artikull fillimisht është shkruar në anglisht nga Noor Evers, dhe është përkthyer nga Dylberizm.
Për autoren: Noor Evers (ajo/asaj) punon në politikën mjedisore dhe sociale, i pëlqen të shkruajë për historitë e përgjithshme njerëzore dhe të hulumtoj atë që sheh në botën që e rrethon. Artikujt e fundit janë frymëzuar mbi jetesën e saj në Kosovë.
