Ndërsa bota mblidhet në këtë 14 korrik për të festuar Ditën Ndërkombëtare të Njerëzve Jobinarë, dhe Muajin e Krenarisë së Aftësisë së Kufizuar, kemi privilegjin t’ju sjellim historinë magjepsëse të Lilës, një aktivist shqiptar jobinar me aftësi të kufizuara. Ky artikull shërben si një nderim për shpirtin luftarak, qëndrueshmërinë dhe angazhimin e palëkundur të Lilës për të thyer barrierat.
Në një konvikt të vogël të strehuar në një institucion për personat me aftësi të kufizuara, banon Lila, një aktivist jobinar që i ka përballuar stuhitë e jetës me qëndresë dhe forcë. Historia e Lilës është një histori e vetë-zbulimit, pranimit dhe kërkimit të pandalshëm të përfshirjes. I caktuar mashkull në lindje me emrin Lulzim Plakolli, rrugëtimi i Lilës shpaloset teksa Lila lundron në pritjet shoqërore, përballet me beteja të brendshme dhe në fund shfaqet si një fener shprese për komunitetin jobinar.
Emrin e ka Lila dhe identifikohet me cilindo përemër, qoftë ai, ajo apo ata/ato.
Lindur në Kosovë në vitin 1988, familja e Lilës u zhvendos në Zvicër kur ishin vetëm tre vjeç. Në moshën 6-vjeçare, Lila u diagnostikua me distrofi muskulare, e cila e la atë në një karrocë me rrota dhe kufizoi aftësitë e tyre fizike.
Distrofia muskulare është gjendje në të cilën muskujt, me kalimin e kohës (muajve dhe
viteve) bëhen gjithnjë e më të dobët. Sipas udhëzuesit nga HandiKos, në qoftë se se kufizimi i aftësisë bëhet gjithnjë e më i madh, atëherë distrofia quhet “progresive” (përparuese). Ekzistojnë forma të ndryshme të distrofisë muskulare por forma më e shpeshtë është distrofia e ashtuquajtur muskulare e “Dyshenit” apo distrofia përparuese pseudohipertrofike (me zmadhimin e rrejshëm të vëllimit të muskujve).
Mes këtyre sfidave, Lila gjeti ngushëllim në dëshirat romantike, megjithëse të ndrydhura nga tregimet mbizotëruese të një bote binare. Media, shoqëria dhe familja portretizuan vetëm një nocion të dashurisë – atë të heteroseksualitetit.
“Prej kësaj sëmundje nuk mundem të iki. Në atë kohë kisha shumë probleme, kështu që s’kam menduar mbi të qenit gej. Shumë shpesh u dashurojsha në çika, se mediat, shoqëria dhe familja e tregonin vetëm një lloj identiteti. Të jesh heteroseksual”
tha Lila për Dylberizm.
Jeta në institucionin ku jeton Lila solli takime të papritura që sfiduan këndvështrimin e njëanshëm që kishte e njohur dikur. Kujdestarët e qendrës ishin nga sfera të ndryshme të jetës të cilët hijeshuan praninë e Lilës – një punk me shumë tatuazhe, një budist zviceran që zhytej thellë në meditim, veganë, metallca dhe shumë të tjerë që kundërshtuan normat shoqërore. Nëpërmjet këtyre njohjeve, kuptimi i Lilës për diversitetin njerëzor u zgjerua, duke nisur rrugëtimin për një të ardhme më të ndritur.
Një moment i rëndësishëm erdhi kur Lila u përplas me një kujdestar gej brenda institucionit. Me kureshtje, Lila e hetoi, duke supozuar se ky kujdestar duhet të ketë pasur admiruese të panumërta femra. Për habinë e tyre, kujdestari iu përgjigj: “Jo shumë, unë jam gej”.
“Unë s’e kisha besu kurrë. Ama unë kurrë s’kom pas probleme me atë. Bile ishte ma i miri. Për mu çdo njeri guxon me jetu qysh don, vetëm jo nazista.” Ky takim la një gjurmë të pashlyeshme në shpirtin e Lilës, duke sfiduar nocionet e paramenduara dhe duke ia nxitur një rishqyrtim të identitetit.
E përfshirë në një vorbull të maqoizmit të drejtuar nga testosteroni dhe pritshmëritë shoqërore, Lila u përpoq ta pajtonte të vërtetën rreth vetes me mentalitetin e imponuar patriarkal.
“Mas dy vitesh ka ardh me punu një tjetër person gej. Në atë kohë kisha shumë interes për historinë shqiptare, gjuhën shqipe, traditat. U bojsha patriot dhe krenar shumë. Po u bojsha edhe maqo dhe belaxhi. Dojsha me pas edhe femrën e parë”, tregon Lila. “Atij kujdestarit i kom thonë: Me konë ti djali im s’të kisha pranu. Ai mu përgjigj ‘Sa mirë që s’jam djali yt, edhe mua s’më vran me këtë fjalor pa edukim’. Qaty ma ka prek mendjen. Mas asaj fjale palidhje kam ndryshu shumë.”
Lila
Megjithatë, një lidhje transformuese e krijuar me kujdestarin që ia kishte shkatërruar supozimet e riformoi perspektivën e Lilës. Librat u bënë porta e Lilës drejt iluminizmit, duke e ekspozuar atë ndaj rreziqeve të luftës, racizmit, antisemitizmit dhe homofobisë. Zemra dikur nacionaliste e Lilës u zgjerua për të përfshirë një kuptim më të thellë të njerëzimit. “Me atë kujdestar u shoqërova dhe u mësova mos me qenë nacionalist por njeri. Ai më ka jep libra me lexu, kundër luftës, racizmit, antisemitizmit, homofobisë. Aty jom bo open për temat queer.”
Në moshën 22-vjeçare, Lila dhe familja e tyre u mblodhën rreth televizorit, duke parë një performancë magjepsëse nga Conchita Wurst në Eurovizionin e vitit 2014. Me mjekër, fustan elegant dhe prani magjepsëse, Conchita sfidoi normat shoqërore, dhe familja shqiptare e Lilës, e kishte shumë të vështirë për ta kuptuar. “Familja jeme thojke, qa osht kjo nuk osht normal.” tha Lila.
Megjithatë, mes konfuzionit, Lila gjeti ngushëllim në besimin se të gjithë duhet të jenë të lirë të jetojnë jetën e tyre në mënyrë autentike, duke përqafuar diversitetin në të gjitha format.
“Une ju thojsha, lëreni njerin të jeton si e ka deshirën. Edhe Conchita e fitoi Eurovizionin.”
Mirëpo situata nuk është më e njejtë me familjen e Lilës. Përmes mendjes së hapur, aktivizmit dhe bisedave të shumta, familja e Lilës po mëson çdo ditë e më shumë për Lilën dhe të qenit queer.
“Tu më pa kështu si jam, ata tash janë okay dhe po mundohen me më kuptu. Mbështetja e tyne osht shumë e rëndësishme për mu.” tregon Lila.
Tani në moshën 29-vjeçare, Lila e ka pranuar me gjithë zemër identitetin e vet queer. Një marrëdhënie seksuale me një grua queer, panseksuale dhe poliamore shënoi pikë kthese ku Lila filloi ta shprehte hapur veten. Mbështetur nga një komunitet vibrant queer në Cyrih, Lila gjen ngushëllim, forcë dhe një ndjenjë përkatësie në familjen e vet të zgjedhur.
Por rrugëtimi i Lilës nuk ka qenë pa pengesa. Keqkuptimet vazhdojnë brenda familjes, shoqërisë, madje edhe brenda mureve të institucionit. Megjithatë, me kalimin e kohës, qëndrueshmëria dhe vendosmëria e palëkundur e Lilës për të qenë versioni i vërtetë i vetes, gradualisht kanë nxitur pranimin dhe mirëkuptimin tek ata që e rrethojnë.
“Kur kam fillu me u identifiku si Lila dhe queer, s’më kanë kuptu në fillim, por me kohë ja kanë nisë me u adaptu me identitetin tem” tregoi Lila për Dylberizm.
Përveç aktivizmit, Lila ka zbuluar një mundësi fuqizuese për vetë-shprehje përmes artit drag. Në shumë raste, skena në Cyrih është bërë platforma ku Lila shndërrohet në një personazh magjepsës drag, me emrin Lila Creativista, duke magjepsur audiencën me një prani magnetike. Me çdo shfaqje, Lila thyen pritshmëritë e shoqërisë, duke sfiduar normat dhe duke festuar rrjedhshmërinë e identitetit. Nëpërmjet fuqisë transformuese drag, Lila kapërcen kufijtë e gjinisë dhe aftësive të kufizuara, duke hyrë në një botë me mundësi të pakufishme.
“Drag osht si një mjet për të hedhur dritë mbi përvojat e ndryshme të individëve jobinarë, duke shfaqur bukurinë dhe forcën që gjenden në pranimin e vetvetes” tregoi Lila për Dylberizm.
Natyrisht, përvoja e Lilës si pjesë e trupës së aktorëve/eve të Cyrihut, i ka ndihmuar edhe në performancat artistike drag. Lila ka shfrytëzuar fuqinë e mediave sociale për të përforcuar mesazhin që ka rreth përfshirjes. Nëpërmjet video-lipsync të postuara në platformat e veta të mediave sociale, Lila jo vetëm që argëton, por edhe edukon, ndriçon dhe sfidon sterotipet shoqërore.
Shumë shpesh, Lila performon edhe me këngë shqip nga Adelina Ismajli, Edona Llalloshi etj. “Me këto video dua të tregoj se pavarësisht origjinës sime dhe strukturave patriarkale dhe homofobike ne shoqërinë shqiptare, unë mund të jem queer as fuck!” – thotë Lila në një video performancë me këngën “Hyn në valle o moj kosovare” të kënduar nga Edona Llalloshi.
Nëpërmjet artit drag, Lila ka krijuar lidhje me artistë të tjerë drag dhe anëtarë të komunitetit LGBTQ+ në Cyrih. Përpjekjet e tyre bashkëpunuese në organizimin e shfaqjeve drag, ngjarjeve bamirëse dhe punëtorive kanë nxitur një mjedis mbështetjeje dhe uniteti. Angazhimi i Lilës për gjithëpërfshirjen shtrihet përtej rrugëtimit të vet, pasi Lila kërkon në mënyrë aktive të lartësoj dhe fuqizojë të tjerët në komunitetin që përket. Lila avokon fuqishëm që individët queer me aftësi të kufizuara të pranohen plotësisht dhe të përfshihen në lëvizjen queer. Duke njohur ndërthurjen e identiteteve, Lila thekson rëndësinë e krijimit të hapësirave të qasshme dhe të përshtatshme për njerëzit queer me aftësi të kufizuara.
“Duhet me folë për se qysh mundet njerëzit në Kosovë që kanë naj sëmundje si unë me pas mundësi me marr pjesë në aktivitete, ose edhe me udhëtu jashtë vendit qe me e gjet vetën edhe me e kuptu ma mirë se kush janë. Ofrimi i karrocave është mirë por nuk është zgjidhje. Osht shumë mirë me ditë njerëzit në Kosovë çka mundet me ndodhë nëse populli i trajton ma mirë njerëzit me aftësi të kufizuara.”
tha Lila.
Korriku është gjithashtu Muaji i Krenarisë së Aftësisë së Kufizuar, e cila është një festë mbarëbotërore që mledh komunitetin me aftësi të kufizuar për të festuar një pjesë të rëndësishme të identitetit të tyre dhe të vazhdojë të luftojë stereotipet që vazhdojnë të jenë prezente për ta sot në shoqëri.
Historia e Lilës ilustron fuqinë e pranimit të identitetit të vërtetë dhe efektet transformuese që mund të ketë si tek individët, ashtu edhe tek shoqëria. Mbështetja e palëkundur për gjithëpërfshirje dhe pjesëmarrja aktive në paradat e krenarisë në Cyrih flasin shumë për angazhimin e Lilës për të krijuar një botë që kremton diversitetin dhe hedh poshtë kufizimet e normave gjinore.
Në fund të intervistës, Lila ndau me neve se do të donte që ndonjë ditë ta ketë mundësinë të vjen në Kosovë, e ta përjetonte nga afër jetën queer të Prishtinës, përfshirë edhe Prishtina Queer Festival, festivali i parë queer qe do të mbahet me 1, 2, 3 shtator në Prishtinë.
“Kisha pas qejf shumë qejf me ardhë në Prishtina Queer Festival ose në Paradën e Krenarisë në Kosovë, mirëpo e kam shumë të vështirë, prandaj kisha kërku që me pas më shumë aktivitete online që me mujt me marrë pjesë edhe unë”.
Rruga e Lilës nga kufijtë e një bote binare drejt çlirimit të vetë-pranimit tregon qëndrueshmërinë e shpirtit njerëzor. Udhëtimi i Lilës shërben si një frymëzim për individët jobinarë dhe ofron një fener shprese për një të ardhme ku përqafohen identitetet dhe festohet diversiteti njerëzor.
Aktivizmi i Lilës qëndron si një testament i fuqisë së tregimeve individuale në formimin e një shoqërie më gjithëpërfshirëse dhe dashamirëse.